DOI چیست؟ کاربرد آن در چه زمینه‌­ای است؟

این عبارت مخفف Digital Object Identifier است و برای شناسایی محتوای موجود در اینترنت شامل کتاب، گزارش، مقاله، مدیا و غیره مورد استفاده قرار می­گیره. DOI اولین بار توسط سازمان پیشبردهای تحقیق ملی آمریکا، CNRI، در سال 1996 طراحی شد. سیستم DOI استانداردیه که توسط سازمان استاندارد جهانی، ISO، تنظیم شده و تحت نظارت سازمان IDF (International DOI Foundation) اداره می­شه.

DOI مشابه URL هست با چند تفاوت: DOI، بر خلاف URL، محتوا رو به عنوان یک وجود مستقل در نظر می‌­گیره و اون رو معرفی می­‌کنه، در مقایسه با URL که محل انتشار محتوا رو ذکر می­‌کنه. این به آن معناست که اگر URL یک شیء در اینترنت تغییر کنه، باز هم DOI اون ثابت می‌­مونه. پس DOI نسبت به URL، از ثبات بیشتری برخورداره. هم‌چنین، DOI می‌­تونه شامل اطلاعات جزئی در مورد آن محتوا همچون تاریخ انتشار یا حجم نیز باشه. علاوه بر این، مراجع مستقلی وظیفه صدور DOI را دارند که اطمینان و صحت اون رو ارتقا می­ده.

هر اسم DOI یک رشته از حروف و عدده که از دو بخش پیشوند و پسوند تشکیل می‌شه و با علامت ” / “ از هم جدا می­شن. پیشوند نقش شناساندن ثبت‌کننده اسم رو بر عهده داره و پسوند، که توسط شرکت ثبت‌کننده انتخاب می‌شه، شی‌ء بخصوص مرتبط با اون DOI رو مشخص می‌کنه. در این رشته‌ها اکثر حروف UNICODE قابل استفاده هستند و بزرگ یا کوچک بودن آنها باعث تمایز در نام می‌شود.

برای مثال در اسم 10.1016/j.shpsb.2016.08.006 بخش 10.1016 پیشوند است و j.shpsb.2016.08.006 پسوند. بخش 10. عامل ثبت DOI و «1016» شرکت ثبت‌کننده رو مشخص می‌کنه که در این مثال انتشارات Elsevier است. پسوند j.shpsb.2016.08.006 هم یک شی‌ء به خصوص را مشخص می‌کنه که در این مثال، مقاله­‌ای با عنوان Leibnizian relationalism for general relativistic physics است. برای پیدا کردن محل یک شی دارای DOI در سطح اینترنت، کافیه عبارت http://dx.doi.org رو به ابتدای رشته DOI اضافه کنید و آدرس بدست اومده رو در مرورگر خودتون جستجو کنید.

در ادامه، معرفی اجمالی مراجعی که شناسه DOI رو صادر می‌کنن آورده شده.

CrossRef

این نهاد در اوایل سال 2000 تاسیس شد و تا پایان اوت سال 2016 بیش از 80.000.000 DOI صادر کرده. از این تعداد، حدود 66 میلیون DOI به مقالات علمی مربوط میشه که از این حیث، کراسرف معتبرترین نهاد در جهان محسوب میشه. حوزه فعالیت این آژانس در زمینه‌­ی نشریات علمی اعم از کتاب، مجله، مقاله، نشریه و... است که تاسیس آن توسط مجموعه‌­ای از ناشران و فعالان در زمینه­‌ی طراحی سیستم DOI انجام پذیرفت. با مراجعه به سایت Crossref.org می­‌تونید DOI خودتون رو در موتور جستجوی سایت جستجو کنید و علاوه بر مشاهده محل نشر اون محتوا در سطح اینترنت، اطلاعات محدودی که هم از اون محتوا در صفحه نتایج سایت مشاهده کنید. از این موتور جستجو برای جستجوی کلیدواژه یا نام نویسندگان هم می­‌تونید استفاده کنید، با اینکه کراسرف از این لحاظ زیاد موتور جستجوی معتبری به حساب نمیاد. (در مقایسه با کتابخانه­‌های آنلاین ناشران، پایگاه­‌های کتاب‌شناختی یا حتی Google Scholar)

در حال حاضر، تقریباً تمام ناشران برتر علمی جهان عضو کراسرف هستند و برای تمام مقالات خودشون شناسه DOI دریافت می­‌کنن. اگر شما هم قصد انتشار مقاله تو نشریات معتبر رو داشته باشید، حتماً مقاله شما هم شناسه DOI دریافت خواهد کرد.

DATACITE

این سازمان در دسامبر 2009 در شهر لندن تاسیس شد. DataCite تا ماه اوت سال 2016 بیش از 8.200.000 DOI صادر کرده و در حال گسترش همکاری خود با انتشارات و موسسات بزرگ و گسترش خدمات خود می‌­باشد، هر چند که همچنان به اعضای بریتانیایی سایت CrossRef اضافه می­شه و DataCite هنوز اعتبار کافی برای انحصار بازار بریتانیا رو کسب نکرده.

ISTIC ^[1]

موسسه اطلاعات علمی و فنی چین و موسسه Wangfang Data در سال 2000 با یکدیگر متحد شدند. این همکاری در سال 2007 منجر به تأسیس آژانس ثبت DOI چین شد. بیشتر فعالیت این آژانس به همکاری با کتابخانه‌­ها و ناشران چینی محدود می­شه، ولی این آژانس با کشورهای دیگر هم همکاری داره. این آژانس تاکنون در حدود 20.000.000 DOI صادر کرده.

EIDR ^[2]

موسسه ثبت شناسه برای آثار تفریحی، با هدف صدور شناسه برای آثار تفریحیِ منتشرشده بر روی اینترنت در سال ۲۰۱۰ تأسیس شد. این موسسه تا ماه اوت سال 2016 در حدود 1.000.000 DOI صادر کرده و با اکثر شرکت­‌های بزرگ فیلم‌سازی و بازی­‌سازی همکاری داره.

mEDRA ^[3]

آژانس ثبت DOI چندملیتی اروپا در جولای 2003 تأسیس شد. هسته مرکزی این آژانس موسسه انتشارات ایتالیا است که در سال 2004 شرکت mEDRA srl را برای مدیریت آژانس ثبت DOI تأسیس کرد. البته این شرکت با شرکت­‌های بزرگی در آلمان، اسپانیا، مجارستان و دیگر کشورهای اروپایی همکاری داره.

OPOCE ^[4]

در اوت 2004، سازمان IDF به طور رسمی دفتر انتشارات رسمی اتحادیه اروپا را به عنوان آژانس ثبت DOI معرفی کرد. دفتر این اتحادیه در لوکزامبورگ قرار داره و در حال حاضر برای بالغ بر 62 دفتر، موسسه، آژانس، مجلس و دیگر مؤسسات اتحادیه اروپا DOI صادر می­کنه، و همچنین وظیفه پخش و نشر انتشارات اتحادیه اروپا را در تمام رسانه­ها به عهده داره.

AIRITI

یک شرکت تایوانی است که ژورنال­‌های اینترنتی علمی در زمینه­ هنر تولید می‌­کنه و دفتر مرکزی آن در تایپه قرار داره. حوزه­‌ی فعالیت شرکت بیشتر به تایوان و چین محدود می­شه، ولی محصولات این شرکت به بیش از 112 کشور فرستاده می­شه. در جولای 2011، IDF این شرکت تایوانی را به عنوان یکی از آژانس­‌های ثبت DOI معرفی کرد. این شرکت برای انتشارات چینی و تایوانی DOI صادر می‌­کنه.

JaLC ^[5]

پروژه‌­ای است که توسط آژانس علوم و فناوری ژاپن (JST) با همکاری چند موسسه ژاپنی دیگر شروع شده که اولین آژانس صدور DOI ژاپن محسوب می­شه. تا ابتدای سپتامبر سال 2016، این نهاد بیش از 3.200.000 شناسه صادر کرده که محتوای اکثر مراکز علمی معتبر ژاپن رو شامل میشه.